Nepwereld.

Ik had opeens een helder moment. Zonet, gewoon toen ik al drie blikjes bier op had na het zien van het absolute dieptepunt van de FBI-actie-comedy's: White chicks. Ik las iets over nepnieuws. Dat ons dat allemaal kan overkomen. We kunnen namelijk niet allemaal detective zijn en uitzoeken of datgene wat je leest, ook daadwerkelijk waar is. Er zijn veel mensen die dingen zouden hebben gezegd of gedaan, maar dat uiteindelijk niet verder van de werkelijkheid kan liggen.

Je leert van kinds af aan al om om te gaan met dingen die niet of te mooi zijn om waar te zijn. Die plassende babypop kan alleen maar een beetje lekken en met je allereerste vriendje ga je niet trouwen. Ook zijn de reclames op televisie vaak niet waar (zoals die plassende pop). Maar als je een werkstuk maakt en je pleegt die boeken raad die je van de bibliotheek hebt geleend, neem je wel aan dat die boeken de waarheid hebben geschreven. Dat heb je immers geleerd van je ouders. Non-fictie is de waarheid. Dinosaurussen bestaan en Rome is al heel oud.

Wij hadden de luxe dat we aan dat soort dingen niet hoefden te twijfelen, want dat kon niet. Boeken waarin stond geschreven dat dino's onzin zijn en Rome ook waren immers zo schaars dat de bibliotheek in je woonplaats ze niet had. Of in ieder geval niet op de kinderafdeling.

Ook: wat in de krant stond was waar, óf er was in ieder geval goed over nagedacht en paste in jouw straatje dankzij het restje van de verzuiling.

En nu: nu is het moeilijk. Niet alleen de reclames zijn niet waar, er zijn nog veel meer dingen die niet waar zijn en we worden er steeds meer mee geconfronteerd. Ik zag vandaag een filmpje waarin werd gepleit om drie liter water per dag te drinken, onder andere om spierkrampen en hoofdpijn te voorkomen. Onderzoeken werden niet genoemd. Dat hoeft ook niet. En ook al zijn we niet allemaal detectives, we moeten wel weten of iets waar is. En het wordt gedeeld door iemand die je kent op Facebook. Dan zal het toch wel waar zijn?

In de Amerikaanse presidentsverkiezing zijn vele onwaarheden heel hardnekkig gebleken. Mensen zitten in hun eigen 'bubble' en willen of kunnen niet zien dat het niet waar is. Dit komt ook doordat we geen detectives zijn: we zijn geprogrammeerd om te meeste dingen aan te nemen als 'waar'. Hier komt dat wantrouwen naar voren waarover Jan Terlouw het had. Het probleem is dat we niet meer weten wat waar is wat niet. Ik weet niet meer wat ik moet geloven. Mensen zeggen dat het nieuws wordt beïnvloed en dat de grote suikerlobby's en olielobby's onze politiek bepalen. Echter: je kan wel beweren dat niet alles waar is, maar WAT moet ik dan precies WEL geloven? En HOE bepaal ik dat dan? Of wie laat ik dat bepalen als ik dat niet zelf kan? En hoe leer ik dat aan mijn kinderen?

Ik ben onderzoeker en mede dankzij veel onzin en frauduleuze onderzoeken en artikelen geloven mensen mijn uitspraken niet meer. Hoe kan je iemand overtuigen dat vaccineren geen autisme veroorzaakt als er uit diezelfde hoek (lees: 'de wetenschap') ooit een (slecht) onderzoek is gekomen dat wel een link zou leggen. En al is dat artikel later teruggetrokken en zijn er vele (wel adequate) onderzoeken verschenen die dit soort verbanden weerleggen, hoe kan iemand die niet in de wetenschap werkt nou bepalen wat waar is en wat niet?

Ik vind dit zorgwekkend. We hebben altijd moeten bepalen wat waar is en wat niet, maar tegenwoordig is er zoveel nieuws en zoveel data dat ik me voor kan stellen dat de 'waarheden' worden ondergesneeuwd. Dankzij het feit dat nieuws zich zo snel verspreid hoeft er maar één idioot te zijn die iets schreeuwt en binnen de kortste keren heeft het zich over half internet verspreid. Er zijn uiteraard ook goede kanten aan het zelf-detective spelen. Er komen immers ook slechte zaken aan het licht die dat misschien vroeger niet zo zouden gekomen. Zoals de gewelddadige dood van die donkere jongen in Charlotte. Als de social media er niet zo bovenop waren gesprongen was het hele incident wellicht wel in de doofpot verdwenen. Ik betrap me er echter wel op dat ik twijfel. Aan de berichtgeving van beide kanten. Wat is nou waar? Vroeger leerde ik: de waarheid ligt vaak ergens in het midden. Maar we weten nu dat dat lang niet altijd waar is. Ik probeer me in te voelen in beide kanten van het verhaal: een jongen die om het leven is gekomen door gebruik van excessief geweld en aan de andere kant de politieagenten die bang zijn en geweld gebruiken. Ik denk dan: de waarheid zal ergens in het midden liggen.

Dat is echter tegenwoordig niet genoeg, ik voel vaak me een kant ingedrukt. Als je meevoelt met de politieagenten ben je een racist en als je meevoelt met de familie van de overleden jongen ben je een politiehater. Ik wil beide niet zijn, maar met de excessieve hoeveelheid nieuws en meningen van anderen is de kans groot dat je uiteindelijk een kant wordt ingeduwd. Dat wil ik niet, want diep van binnen weet ik dat er in beide kampen kern van waarheden ligt, maar met een hoop bullshit er omheen. Vooroordelen, angst, gevoed door nepnieuws en nepdata. Klinkt het bekend? 

De kampen in Charlotte kan je extrapoleren naar allerlei andere onderwerpen. Soms is de kern van waarheden echter vrijwel niet bestaand en bevat één kamp bijna alleen maar bullshit. Ik noem het expres bullshit, want ik vind onwaarheden veel te netjes als het gaat om dit soort onzin. Het probleem is alleen dat mensen deze dingen wel zien als waarheid en dan wordt heel lastig. Ik zal het proberen uit te leggen. Het anti-vaccinatiekamp is zo'n bijna-alleen-maar-bullshit-kamp. Er zijn namelijk wel zeer schaarse bijwerkingen van vaccins, maar daaromheen hangt een wolk van vooroordelen, angst gevoed door nepnieuws en nepdata. Het probleem wat er hierbij nog speelt is dat een aantal anti-vaccinatie"wetenschappers" dubieuze artikelen publiceren in 'wetenschappelijke' tijdschriften die zelfs hits hebben op de grote online medische wetenschappelijke artikelendatabase 'PubMed'. Er zijn gelukkig vele goede wetenschappers die door dit soort frauduleuze publicaties heen kunnen kijken, maar niet iedereen.

En daar zit dus het grote probleem. Zo kunnen anti-vaxxers zeggen dat ze goede standpunten hebben en dat hun kamp waarheden bevat. Ze hebben immers 'publicaties' en 'wetenschappers' achter zich staan. En ik kan wel beargumenteren en proberen te bewijzen dat hun standpunten kul zijn, maar wat moet iemand nou geloven die geen wetenschapper is? En ik ben misschien een wetenschapper en kan daardoor detective zijn in mijn eigen veld, maar ik weet op mijn beurt weer weinig van journalistiek. Dus daarin ben ik een minder goede detective. En sommige mensen weten écht weinig en die geloven een mening in een bewerkt filmpje op Facebook. Jan Terlouw zegt dat we meer vertrouwen moeten hebben in elkaar, maar dat is soms zo lastig, omdat er zoveel niet waar is.
 

Maar er is hoop, want we kunnen nepnieuws en andere onzin tegengaan. Ik vind dat we elkaar mogen aanspreken als we denken dat een standpunt op onzin is gebaseerd. Maar dit betekent dat je het gesprek moet aangaan met het 'andere' kamp. De anti-vaxxers hebben bijvoorbeeld een angst voor bijwerkingen en die angst blijkt vrij hardnekkig. Als je vraagt naar hun argumenten wordt er vaak gesproken over dingen die ze van mensen hebben gehoord, anti-vaxxers Facebook groepen en 'een keer een artikel dat ze hebben gelezen'.  

Ik heb vaak analoge discussies met mijn familie en vrienden. En ook al delen we vaak niet dezelfde mening (anders zouden we immers geen discussies hebben) er wordt naar elkaar geluisterd, want via die discussies leren we een hoop. Ik weet namelijk lang niet alles, en mijn omgeving ook niet, maar samen weten we best wel wat. Bij veel standpunten wordt er gevraagd naar de bron van de gebruikte argumenten. Want: ook al kunnen we niet altijd een detective zijn, we kunnen met gezond verstand best bedenken wat sterke bronnen zijn en zwakke bronnen. En dankzij een levendige discussie krijg je van anderen te horen of jouw standpunten sterk zijn of juist zwak. Daarbij krijg je standpunten van de andere kant te horen, waardoor je begrip kan krijgen voor de ander. Je komt namelijk uit je bubble en daardoor hoef je niet altijd detective te spelen. Nepnieuws raakt je niet meer en zal hierdoor minder populair worden.

Het is tijd om onszelf op te voeden en dat begint bij jezelf.